Wymagania edukacyjne, ocenianie, klasyfikacja

I. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu

1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość

•     wskazuje komórkę jako podstawowy element budowy ciała człowieka

•     wyjaśnia, czym jest tkanka

•     wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych

•     wyjaśnia, czym jest narząd

•     wymienia układy narządów człowieka

•     wymienia rodzaje tkanki łącznej

•     określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych

•     podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie

•     opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów narządów

•     charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych

•     rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek zwierzęcych

•     wyjaśnia funkcje poszczególnych układów narządów

•     opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

•     przyporządkowuje tkanki narządom i układom narządów

•     analizuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

•     analizuje związek między budową a funkcją poszczególnych tkanek zwierzęcych

•     wykazuje zależność między poszczególnymi układami narządów

•     tworzy mapę pojęciową ilustrującą hierarchiczną budowę organizmu człowieka

2. Budowa i funkcje skóry

•     wymienia warstwy skóry

•     przedstawia podstawowe funkcje skóry

•     wymienia wytwory naskórka

•     z pomocą nauczyciela omawia wykonane doświadczenie, wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

•     omawia funkcje skóry i warstwy podskórnej

•     rozpoznaje warstwy skóry na ilustracji lub schemacie

•     samodzielnie omawia wykonane doświadczenie, wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

•     wykazuje na konkretnych przykładach związek między budową a funkcjami skóry

•     opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka

•     z pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

•     na podstawie opisu wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

•     wyszukuje odpowiednie informacje i planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

I. Organizm człowieka. Skóra – powłoka ciała.

3. Higiena i choroby skóry

•     wymienia choroby skóry

•     podaje przykłady dolegliwości skóry

•     omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej

•     opisuje stan zdrowej skóry

•     wskazuje konieczność dbania o dobry stan skóry

•     wymienia przyczyny grzybic skóry

•     wskazuje metody zapobiegania grzybicom skóry

•     omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń i odmrożeń skóry

•     omawia objawy dolegliwości skóry

•     wyjaśnia zależność między ekspozycją skóry na silne nasłonecznienie a rozwojem czerniaka

•     uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej w przypadku pojawienia się zmian na skórze

•     ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę

•     wyszukuje informacje o środkach kosmetycznych z filtrem UV przeznaczonych dla młodzieży

•     demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń skóry

•     przygotowuje pytania i przeprowadza wywiad z lekarzem lub pielęgniarką na temat chorób skóry oraz profilaktyki czerniaka i grzybicy

•     wyszukuje w różnych źródłach informacje do projektu edukacyjnego na temat chorób, profilaktyki i pielęgnacji skóry młodzieńczej

II. Aparat ruchu.

4. Aparat ruchu. Budowa szkieletu

•     wskazuje części: bierną i czynną aparatu ruchu

•     podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu

•     wskazuje na schemacie, rysunku i modelu szkielet osiowy oraz szkielet obręczy i kończyn

•     wyjaśnia sposób działania części biernej i czynnej aparatu ruchu

•     wskazuje na związek budowy kości z ich funkcją w organizmie

•     rozpoznaje różne kształty kości

•     wyjaśnia związek budowy kości z ich funkcją w organizmie

•     klasyfikuje podane kości pod względem kształtów

•     na przykładzie własnego organizmu wykazuje związek budowy kości z ich funkcją

5. Budowa kości

•     wymienia elementy budowy kości

•     wymienia chemiczne składniki kości

•      

•     podaje funkcje elementów budowy kości

•     na podstawie ilustracji omawia doświadczenie dotyczące chemicznej budowy kości

•      

•     wskazuje zmiany zachodzące w obrębie kości człowieka wraz z wiekiem

•     wskazuje na związek budowy poszczególnych elementów budowy kości z pełnioną przez nie funkcją

•     wymienia typy tkanki kostnej

•     z pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące chemicznej budowy kości

•      

•     wyjaśnia związek pomiędzy chemicznymi składnikami kości a funkcją pełnioną przez te struktury

•     opisuje zmiany zachodzące w obrębie szkieletu człowieka wraz z wiekiem

•     wyjaśnia związek pomiędzy budową poszczególnych elementów kości a funkcją pełnioną przez te struktury

•     wykonuje doświadczenie dotyczące chemicznej budowy kości

•      

•     charakteryzuje oba typy szpiku kostnego

•     planuje i samodzielnie wykonuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

•     wyszukuje odpowiednie informacje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące wytrzymałość kości na złamanie

II. Aparat ruchu

6. Budowa i rola szkieletu osiowego

•     wymienia elementy szkieletu osiowego

•     wymienia elementy budujące klatkę piersiową

•     podaje nazwy odcinków kręgosłupa

•     wskazuje na modelu lub ilustracji mózgoczaszkę i trzewioczaszkę

•     wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową

•     wskazuje na schemacie, rysunku i modelu elementy szkieletu osiowego

•     wymienia kości budujące szkielet osiowy

•     charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego

•     wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami

•     omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej

•     porównuje budowę poszczególnych odcinków kręgosłupa

•     rozpoznaje elementy budowy mózgoczaszki i trzewioczaszki

•     analizuje związek budowy poszczególnych kręgów kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją

•     wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją

•      

7. Szkielet kończyn

•     wymienia elementy budowy szkieletu kończyn oraz ich obręczy

•     wskazuje na modelu lub schemacie kości kończyny górnej i kończyny dolnej

•     wymienia rodzaje połączeń kości

•     opisuje budowę stawu

•     rozpoznaje rodzaje stawów

•     odróżnia staw zawiasowy od stawu kulistego

•     wymienia kości tworzące obręcze: barkową i miedniczną

•     porównuje budowę kończyny górnej i dolnej

•     charakteryzuje połączenia kości

•     wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny

•     wykazuje związek budowy szkieletu kończyn z funkcjami kończyn: górnej i dolnej

•     wykazuje związek budowy szkieletu obręczy kończyn z ich funkcjami

•     charakteryzuje funkcje kończyn: górnej i dolnej oraz wykazuje ich związek z funkcjonowaniem człowieka w środowisku

8. Budowa i rola mięśni

•     wymienia rodzaje tkanki mięśniowej

•     wskazuje położenie w organizmie człowieka tkanek: mięśniowej gładkiej i mięśniowej poprzecznie prążkowanej szkieletowej

•     określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych

•     opisuje cechy tkanki mięśniowej

•     z pomocą nauczyciela wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe

•     rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji

•     opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie

•     wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni

•     omawia warunki prawidłowej pracy mięśni

•      

•     określa warunki prawidłowej pracy mięśni

•     charakteryzuje budowę i funkcje mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych

•      

•     na przykładzie własnego organizmu analizuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w wykonywaniu ruchów

•      

9. Higiena i choroby układu ruchu

•     wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa

•     opisuje przyczyny powstawania wad postawy

•     wymienia choroby aparatu ruchu

•     wskazuje ślad stopy z płaskostopiem

•     omawia przedstawione na ilustracji wady podstawy

•     rozpoznaje przedstawione na ilustracji wady postawy

•     opisuje urazy mechaniczne kończyn

•     omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów mechanicznych kończyn

•     omawia przyczyny chorób aparatu ruchu

•     omawia wady budowy stóp

•     rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa

•     wyjaśnia przyczyny powstawania wad postawy

•     charakteryzuje zmiany zachodzące wraz z wiekiem w układzie kostnym

•     określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała

•     wyjaśnia przyczyny i skutki osteoporozy

•     wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu

•     planuje i demonstruje czynności udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów mechanicznych kończyn

•     przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała

•     wyszukuje i prezentuje ćwiczenia zapobiegające deformacjom kręgosłupa

•     wyszukuje i prezentuje ćwiczenia rehabilitacyjne likwidujące płaskostopie

•     uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych dla prawidłowego funkcjonowania aparatu ruchu

III. Układ pokarmowy

10. Pokarm – budulec i źródło energii

•     wymienia podstawowe składniki odżywcze

•     wymienia produkty spożywcze zawierające białko

•     podaje przykłady pokarmów, które są źródłem węglowodanów

•     wymienia pokarmy zawierające tłuszcze

•     omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

•      

•     klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne

•     określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek

•     wskazuje rolę tłuszczów w organizmie

•     samodzielnie omawia przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

•      

•     wyjaśnia znaczenie składników odżywczych dla organizmu

•     określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego

•     uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców

i warzyw

•     porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe

•     analizuje etykiety produktów spożywczych pod kątem zawartości różnych składników odżywczych

•     przeprowadza z pomocą nauczyciela doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

•      

•     ilustruje na przykładach źródła składników odżywczych i wyjaśnia ich znaczenie dla organizmu

•     wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych a prawidłowym wzrostem ciała

•     omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie człowieka

•     porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów

•     wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów

•     samodzielnie przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

•      

•     planuje i samodzielnie przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

•     analizuje zależność między rodzajami spożywanych pokarmów a funkcjonowaniem organizmu

•     wyszukuje informacje dotyczące roli błonnika w prawidłowym

funkcjonowaniu przewodu pokarmowego

•      

11. Witaminy, sole mineralne, woda

•     wymienia przykłady witamin rozpuszczalnych w wodzie i rozpuszczalnych w tłuszczach

•     podaje przykład jednej awitaminozy

•     wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów

•     podaje rolę dwóch wybranych makroelementów w organizmie człowieka

•     wymienia po trzy makroelementy i mikroelementy

•     omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia dotyczącego wykrywania witaminy C

•     wymienia witaminy rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalne w tłuszczach

•     wymienia skutki niedoboru witamin

•     wskazuje rolę wody w organizmie

•     omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów w organizmie człowieka

•     omawia na schemacie przebieg doświadczenia dotyczącego wykrywania witaminy C

•     charakteryzuje rodzaje witamin

•     przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin: A, C, B6, B9, B12, D

•     przedstawia rolę i skutki

niedoboru składników mineralnych: Mg, Fe, Ca

•     określa skutki niewłaściwej suplementacji witamin i składników mineralnych

•     na przygotowanym sprzęcie i z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące wykrywania witaminy C

•     analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów w organizmie

•     przewiduje skutki niedoboru wody w organizmie

•     samodzielnie wykonuje doświadczenie dotyczące wykrywania witaminy C

•     wyszukuje odpowiednie informacje, planuje i wykonuje doświadczenie dotyczące wykrywania witaminy C

III. Układ pokarmowy

12. Budowa i rola układu pokarmowego

•     wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów

•     wymienia rodzaje zębów u człowieka

•     wymienia odcinki przewodu pokarmowego człowieka

•     omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

•     opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów

•     wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu

•     rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie

•     lokalizuje położenie wątroby i trzustki we własnym ciele

•     samodzielnie omawia przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

•     rozpoznaje poszczególne rodzaje zębów człowieka

•     wykazuje rolę zębów w mechanicznej obróbce pokarmu

•     omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego

•     lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego i wskazuje odpowiednie miejsca na powierzchni swojego ciała

•     charakteryzuje funkcje wątroby i trzustki

•     przeprowadza z pomocą nauczyciela doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie

•     na trawienie skrobi

•     omawia znaczenie procesu trawienia

•     opisuje etapy trawienia pokarmów w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego

•     analizuje miejsca wchłaniania strawionego pokarmu i wody

•     samodzielnie przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

•     wyszukuje odpowiednie informacje, planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

•     uzasadnia konieczność stosowania zróżnicowanej diety dostosowanej do potrzeb organizmu

•     uzasadnia konieczność dbania o zęby

13. Higiena i choroby układu pokarmowego

•     określa zasady zdrowego żywienia i higieny żywności

•     wymienia przykłady chorób układu pokarmowego

•     wymienia zasady profilaktyki chorób układu pokarmowego

•     według podanego wzoru oblicza indeks masy ciała

•     wymienia przyczyny próchnicy zębów

•     wskazuje grupy pokarmów w piramidzie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej

•     wskazuje na zależność diety od zmiennych warunków zewnętrznych

•     układa jadłospis w zależności od zmiennych warunków zewnętrznych

•     wymienia choroby układu pokarmowego

•     analizuje indeks masy ciała swój i kolegów, wykazuje prawidłowości i odchylenia od normy

•     wyjaśnia znaczenie pojęcia wartość energetyczna pokarmu

•     wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują

•     przewiduje skutki złego odżywiania się

•     omawia zasady profilaktyki choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowego, raka jelita grubego oraz WZW A, WZW B i WZW C

•     analizuje indeks masy ciała w zależności od stosowanej diety

•     wykazuje zależność między higieną odżywiania się a chorobami układu pokarmowego

•     wskazuje zasady profilaktyki próchnicy zębów

•     wyjaśnia, dlaczego należy stosować zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku) dietę

•     układa odpowiednią dietę dla uczniów z nadwagą

•     i niedowagą

•     przygotowuje i prezentuje wystąpienie w dowolnej formie na temat chorób związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii

•     uzasadnia konieczność badań przesiewowych w celu wykrywania wczesnych stadiów raka jelita grubego

IV. Układ krążenia

14. Budowa i funkcje krwi

•     podaje nazwy elementów morfotycznych krwi

•     wymienia grupy krwi

•     wymienia składniki biorące udział w krzepnięciu krwi

•     omawia funkcje krwi

•     wymienia grupy krwi i wyjaśnia, co stanowi

podstawę ich wyodrębnienia

•     wyjaśnia, czym jest konflikt serologiczny

•     omawia znaczenie krwi

•     charakteryzuje elementy morfotyczne krwi

•     omawia rolę hemoglobiny

•     przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa

•     przewiduje skutki konfliktu serologicznego

•     omawia zasady transfuzji krwi

•     wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi

•     rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej

•     uzasadnia potrzebę wykonywania badań zapobiegających konfliktowi serologicznemu

•     analizuje wyniki laboratoryjnego badania krwi

15. Krążenie krwi

•     wymienia narządy układu krwionośnego

•     z pomocą nauczyciela omawia na podstawie ilustracji mały i duży obieg krwi

•     omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego

•     porównuje budowę i funkcje żył, tętnic oraz naczyń włosowatych

•     opisuje funkcje zastawek żylnych

•     porównuje krwiobiegi: mały i duży

•     opisuje drogę krwi płynącej w małym i dużym krwiobiegu

•     rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji

•     wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi przez nie funkcjami

•     analizuje związek przepływu krwi w naczyniach z wymianą gazową

16. Budowa i działanie serca

•     lokalizuje położenie serca we własnym ciele

•     wymienia elementy budowy serca

•     podaje prawidłową wartość pulsu i ciśnienia zdrowego człowieka

•     rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie (ilustracji z podręcznika)

•     wyjaśnia, czym jest puls

•     opisuje mechanizm pracy serca

•     omawia fazy cyklu pracy serca

•     mierzy koledze puls

•     wyjaśnia różnicę między ciśnieniem skurczowym a ciśnieniem rozkurczowym krwi

•     wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca

•     porównuje wartości ciśnienia skurczowego i ciśnienia rozkurczowego krwi

•     omawia doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia krwi

•     planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia krwi

17. Higiena i choroby układu krwionośnego

•     wymienia choroby układu krwionośnego

•     omawia pierwszą pomoc w wypadku krwawień i krwotoków

•     wymienia przyczyny chorób układu krwionośnego

•     wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego

•     analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego

•     charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego

•     wyjaśnia, na czym polegają białaczka i anemia

•     przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krwionośnego

•     przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego

•     demonstruje pierwszą pomoc w wypadku krwotoków

•     wyjaśnia znaczenie badań profilaktycznych chorób układu krwionośnego

•     wyszukuje i prezentuje w dowolnej formie materiały edukacyjne oświaty zdrowotnej na temat chorób społecznych: miażdżycy, nadciśnienia tętniczego i zawałów serca

18. Układ limfatyczny

•     wymienia cechy układu limfatycznego

•     wymienia narządy układu limfatycznego

•     opisuje budowę układu limfatycznego

•     omawia rolę węzłów chłonnych

•     opisuje rolę układu limfatycznego

•     rozpoznaje na ilustracji lub schemacie narządy układu limfatycznego

•     porównuje układ limfatyczny z układem krwionośnym

IV. Układ krążenia

19. Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego

•     wymienia elementy układu odpornościowego

•     wymienia rodzaje odporności

•     przedstawia różnice między surowicą a szczepionką

•     wyróżnia odporność swoistą i nieswoistą, czynną i bierną, naturalną i sztuczną

•     definiuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą

•     omawia rolę elementów układu odpornościowego

•     charakteryzuje rodzaje odporności

•     określa zasadę działania szczepionki i surowicy

•     wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej

•     opisuje rodzaje leukocytów

•     odróżnia działanie szczepionki od działania surowicy

•     analizuje wykaz szczepień w swojej książeczce zdrowia

•     ocenia znaczenie szczepień

20. Zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego

•     wymienia czynniki mogące wywołać alergie

•     opisuje objawy alergii

•     określa przyczynę choroby AIDS

•     wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów

•     podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać

•     wskazuje drogi zakażeń HIV

•     wskazuje zasady profilaktyki zakażeń HIV

•     uzasadnia, że alergia jest związana z nadwrażliwością układu odpornościowego

•     ilustruje przykładami znaczenie transplantologii

•     przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci

V. Układ oddechowy

21. Budowa i rola układu oddechowego

•     wymienia odcinki układu oddechowego

•     rozpoznaje na ilustracji narządy układu oddechowego

•     omawia funkcje elementów układu oddechowego

•     opisuje rolę nagłośni

•     na podstawie własnego organizmu przedstawia mechanizm wentylacji płuc

•     wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej

•     wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami

•     odróżnia głośnię i nagłośnię

•     demonstruje mechanizm modulacji głosu

•     definiuje płuca jako miejsce zachodzenia wymiany gazowej

•     wykazuje związek między budową a funkcją płuc

•     wykonuje z dowolnych materiałów model układu oddechowego

•     wyszukuje odpowiednie metody i bada pojemność własnych płuc

22. Mechanizm oddychania

•     wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji płuc

•     demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu

•     z pomocą nauczyciela omawia doświadczenie wykrywające obecność CO2 w wydychanym powietrzu

•     definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania komórkowego

•      

•     wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu

•     przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych

•     omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym

•     oblicza liczbę wdechów i wydechów przed wysiłkiem fizycznym i po nim

•     z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność CO2

w wydychanym powietrzu

•     zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy

•      

•     rozróżnia procesy wentylacji płuc i oddychania komórkowego

•     opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych

•     wyjaśnia zależność między liczbą oddechów a wysiłkiem fizycznym

•     na przygotowanym sprzęcie samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność CO2 w wydychanym powietrzu

•     określa znaczenie oddychania komórkowego

•      

•      interpretuje wyniki doświadczenia wykrywającego CO2 w wydychanym powietrzu

•      przedstawia graficznie zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym

•      analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach

•      omawia obserwację dotyczącą wpływu wysiłku fizycznego na częstość oddechów

•     samodzielnie przygotowuje zestaw laboratoryjny i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność CO2 w wydychanym powietrzu

•     planuje i wykonuje obserwację wpływu wysiłku fizycznego na częstość oddechów

•     wyszukuje odpowiednie informacje, planuje i samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność CO2 w wydychanym powietrzu

•     opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię

•     zapisuje za pomocą symboli chemicznych równanie reakcji ilustrujące utlenianie glukozy

23. Higiena i choroby układu oddechowego

•     definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu

•     wymienia choroby układu oddechowego

•     wymienia czynniki wpływające na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

•     wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg oddechowych

•     określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego

•     omawia wpływ zanieczyszczeń pyłowych na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

•     podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego

•     wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego

•     opisuje zasady profilaktyki anginy, gruźlicy i raka płuc

•     rozróżnia czynne i bierne palenie tytoniu

•     analizuje wpływ palenia tytoniu na funkcjonowanie układu oddechowego

•     wyszukuje w dowolnych źródłach informacje na temat przyczyn rozwoju raka płuc

•     przeprowadza wywiad w przychodni zdrowia na temat profilaktyki chorób płuc

•     przeprowadza według podanego schematu i pod opieką nauczyciela badanie zawartości substancji smolistych w jednym papierosie

•      

VI. Układ wydalniczy

24. Budowa i działanie układu wydalniczego

•     wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm człowieka

•     wymienia narządy układu wydalniczego

•     wyjaśnia pojęcia wydalanie

i defekacja

•     wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii

•     wymienia CO2 i mocznik jako zbędne produkty przemiany materii

•     porównuje wydalanie i defekację

•     omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu

•     wskazuje na modelu lub ilustracji miejsce powstawania moczu pierwotnego

•     opisuje sposoby wydalania mocznika i CO2

•     rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę

•     omawia rolę układu wydalniczego w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

•     wykonuje z dowolnego materiału model układu moczowego

•     tworzy schemat przemian substancji odżywczych od zjedzenia do wydalenia lub defekacji

25. Higiena i choroby układu wydalniczego

•     wymienia zasady higieny układu wydalniczego

•     wymienia choroby układu wydalniczego

•     wskazuje na zakażenia dróg moczowych i kamicę nerkową jako choroby układu wydalniczego

•     wymienia badania stosowane w profilaktyce tych chorób

•     określa dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę

•     omawia przyczyny chorób układu wydalniczego

•     wyjaśnia znaczenie wykonywania badań kontrolnych moczu

•     wskazuje na konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych moczu

•     uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia chorób nerek

•     uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego

•     analizuje własne wyniki laboratoryjnego badania moczu i na tej podstawie określa stan zdrowia własnego układu wydalniczego

•     omawia na ilustracji przebieg dializy

•     ocenia rolę dializy w ratowaniu życia

•      

VII. Regulacja nerwowo-hormonalna

26. Budowa i funkcjonowanie układu hormonalnego

•     wymienia gruczoły dokrewne

•     wymienia przykłady hormonów

•     wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych

•     wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny

•     wyjaśnia, czym są hormony

•      

•     określa cechy hormonów

•     przyporządkowuje hormony do odpowiednich gruczołów, które je wytwarzają

•     charakteryzuje działanie insuliny i glukagonu

•     przedstawia biologiczną rolę hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów

•     omawia znaczenie swoistego działania hormonów

•     wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu

•     uzasadnia, że nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować preparatów i leków hormonalnych

27. Zaburzenia funkcjonowania układu hormonalnego

•     wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu

•     wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna

•     podaje przyczyny cukrzycy

•     interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów

•     uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą

•     analizuje i wykazuje różnice między cukrzycą typu I a cukrzycą typu II

VII. Regulacja nerwowo-hormonalna

28. Budowa i rola układu nerwowego

•     wymienia funkcje układu nerwowego

•     wymienia elementy budowy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

•     rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy

•     opisuje elementy budowy komórki nerwowej

•     wskazuje na ilustracji neuronu przebieg impulsu nerwowego

•     wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy

•     opisuje funkcje układu nerwowego

•     wykazuje związek budowy komórki nerwowej z jej funkcją

•     omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

•     wyjaśnia sposób działania synapsy

•     charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu nerwowego

•     porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego

•     ocenia rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

•      

29. Ośrodkowy układ nerwowy

•     wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia

•     wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego

•     wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji

•     opisuje budowę rdzenia kręgowego

•     objaśnia na ilustracji budowę mózgowia

•     określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

•     uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

30. Obwodowy układ nerwowy. Odruchy

•     wymienia rodzaje nerwów obwodowych

•     podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych

•     wyróżnia nerwy czuciowe i ruchowe

•     omawia na podstawie ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

•     odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe

•     wyjaśnia różnicę między odruchem warunkowym a bezwarunkowym

•     charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe

•     przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

•     przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się

•     na podstawie rysunku wyjaśnia mechanizm odruchu kolanowego

•     dowodzi znaczenia odruchów warunkowych i bezwarunkowych w życiu człowieka

•     demonstruje na koledze odruch kolanowy i wyjaśnia działanie tego odruchu

31. Higiena układu nerwowego

•     wymienia czynniki wywołujące stres

•     podaje przykłady używek

•     wymienia skutki zażywania niektórych substancji psychoaktywnych dla stanu zdrowia

•     wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem

•     przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę)

•     wyjaśnia dodatni i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu

•     opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie

•     omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu

•     wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień

•     wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień

•      

•     omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu

•     wykazuje zależność między przyjmowaniem używek a powstawaniem nałogu

•     wskazuje alternatywne zajęcia pomagające uniknąć uzależnień

•     analizuje związek między prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu

•     wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień

VIII. Narządy zmysłów

32. Budowa i działanie narządu wzroku

•     omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka

•     rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny oka i gałkę oczną

•     wymienia elementy wchodzące w skład aparatu ochronnego oka

•     rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka

•     opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka

•     wyjaśnia pojęcie akomodacja oka

•     omawia znaczenie adaptacji oka

•     omawia funkcje elementów budowy oka

•     określa funkcję aparatu ochronnego oka

•     wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami

•     opisuje drogę światła w oku

•     wskazuje lokalizację receptorów wzroku

•     ilustruje w formie prostego rysunku drogę światła w oku i powstawanie obrazu na siatkówce

•     omawia powstawanie obrazu na siatkówce

•     planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące reakcję tęczówki na światło o różnym natężeniu

•     ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku i powstawanie obrazu na siatkówce oraz wyjaśnia rolę soczewki w tym procesie

•     przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność tarczy nerwu wzrokowego w oku

•     ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku oraz tłumaczy powstawanie i odbieranie wrażeń wzrokowych, używając odpowiedniej terminologii

33. Ucho – narząd słuchu i równowagi

•     rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha

•     wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne

•     wskazuje na ilustracji położenie narządu równowagi

•     wymienia funkcje poszczególnych elementów ucha

•     charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha

•     omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego

•     wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków

•     wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi w uchu

•     wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi

•     analizuje przebieg bodźca słuchowego, uwzględniając przetwarzanie fal dźwiękowych na impulsy nerwowe

34. Higiena oka i ucha

•     wymienia wady wzroku

•     omawia zasady higieny oczu

•     wymienia choroby oczu i uszu

•     rozpoznaje na ilustracji krótkowzroczność i dalekowzroczność

•     definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę

•     omawia przyczyny powstawania wad wzroku

•     charakteryzuje wady wzroku

•     wyjaśnia, na czym polegają daltonizm i astygmatyzm

•     charakteryzuje choroby oczu

•     omawia sposób korygowania wad wzroku

•     rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku

•     analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu

•     wyszukuje informacje na temat źródeł hałasu w swoim miejscu zamieszkania

•     analizuje źródła hałasu w najbliższym otoczeniu i wskazuje na sposoby jego ograniczenia

35. Zmysły powonienia, smaku i dotyku

•     przedstawia rolę zmysłów powonienia, smaku i dotyku

•     wskazuje rozmieszczenie receptorów powonienia, smaku i dotyku

•     wymienia podstawowe smaki

•     wymienia bodźce odbierane przez receptory skóry

•     omawia rolę węchu w ocenie pokarmów

•     wymienia rodzaje kubków smakowych

•     omawia doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

•     wskazuje położenie kubków smakowych na języku

•     z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

•     uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku

•     analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w skórze

•     wykonuje na podstawie opisu doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

•     planuje i wykonuje doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

IX. Rozmnażanie i rozwój człowieka

39. Rozwój człowieka – od poczęcia do narodzin

•     wymienia nazwy błon płodowych

•     podaje długość trwania rozwoju płodowego

•     wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży

•     porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia

•     wyjaśnia znaczenie pojęcia zapłodnienie

•     omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych

•     podaje czas trwania ciąży

•     omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu

•     charakteryzuje funkcje błon płodowych

•     charakteryzuje okres rozwoju płodowego

•     wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży

•     charakteryzuje etapy porodu

•     analizuje funkcje łożyska

•     uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży

•     omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej

•     wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat rozwoju prenatalnego

40. Rozwój człowieka – od narodzin do starości

•     wymienia etapy życia człowieka

•     wymienia rodzaje dojrzałości człowieka

•     określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników

•     opisuje objawy starzenia się organizmu

•     wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząt i chłopców

•     charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe

•     przedstawia cechy oraz przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka

•     analizuje różnice między przekwitaniem a starością

•     przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie

•     tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania

•     tworzy portfolio ze zdjęciami swojej rodziny, której członkowie znajdują się w różnych okresach rozwoju

IX. Rozmnażanie i rozwój człowieka

41. Higiena i choroby układu rozrodczego

•     wymienia choroby układu rozrodczego

•     wymienia choroby przenoszone drogą płciową

•      

•     wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego

•     przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia

•     wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS

•     wymienia drogi zakażenia wirusami: HIV, HBV, HCV i HPV

•     przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową

•     wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa

•     przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy

•     omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy: HIV, HBV, HCV i HPV

•     wymienia ryzykowne zachowania seksualne, które mogą prowadzić do zakażenia HIV

•     przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia wirusami: HIV, HBV, HCV i HPV

•     uzasadnia konieczność wykonywania badań kontrolnych jako sposobu wczesnego wykrywania raka piersi, raka szyjki macicy i raka prostaty

•     wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat planowanych szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka, wywołującemu raka szyjki macicy

X. Równowaga wewnętrzna organizmu

42. Mechanizmy regulacyjne organizmu

•     własnymi słowami wyjaśnia, na czym polega homeostaza

•     wyjaśnia mechanizm termoregulacji u człowieka

•     wskazuje drogi wydalania wody z organizmu

•     wykazuje na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy zależność działania układów pokarmowego i krwionośnego

•     opisuje, które układy narządów mają wpływ na regulację poziomu wody we krwi

•     wyjaśnia, na czym polega homeostaza

•     na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wykazuje zależność działania układów: nerwowego, pokarmowego i krwionośnego

•     na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wyjaśnia mechanizm regulacji poziomu glukozy we krwi

•     na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wykazuje zależność działania poszczególnych układów narządów w organizmie człowieka

•     na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wyjaśnia, które układy narządów biorą udział w mechanizmie regulacji poziomu glukozy we krwi

•     analizuje i wykazuje rolę regulacji nerwowo-

•     -hormonalnej w utrzymaniu homeostazy

43. Choroba – zaburzenie homeostazy

•     omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia człowieka

•     podaje przykłady trzech chorób zakaźnych wraz z czynnikami, które

je wywołują

•     wymienia choroby cywilizacyjne

•     wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów

•     opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

•     podaje przykłady wpływu środowiska na życie i zdrowie człowieka

•     przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka

•     przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych

•     klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych

•     omawia znaczenie szczepień ochronnych

•     wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska

•     wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym

•     charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie człowieka

•     przedstawia znaczenie pojęć zdrowie i choroba

•     rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

•     wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób

•     podaje kryterium podziału chorób na choroby zakaźne i cywilizacyjne

•     podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych

•     wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych

•     wykazuje wpływ środowiska na zdrowie

•     uzasadnia, że antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku i długość kuracji)

•     dowodzi, że stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych

•     uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi

•     uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych

•     formułuje argumenty przemawiające za tym, że nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować ogólnodostępnych leków oraz suplementów