I. Biologia jako nauka

1. Biologia jako nauka

Uczeń:

•     wskazuje biologię jako naukę o organizmach

•     wymienia czynności życiowe organizmów

•     podaje przykłady dziedzin biologii

Uczeń:

•     określa przedmiot badań biologii jako nauki

•     opisuje wskazane cechy organizmów

•     wyjaśnia, czym zajmuje się wskazana dziedzina biologii

Uczeń:

•     wykazuje cechy wspólne organizmów

•     opisuje czynności życiowe organizmów

Uczeń:

•     charakteryzuje wszystkie czynności życiowe organizmów

•     wymienia hierarchicznie poziomy budowy organizmu roślinnego
i organizmu zwierzęcego

•     charakteryzuje wybrane dziedziny biologii

Uczeń:

•     wykazuje jedność budowy organizmów

•     porównuje poziomy organizacji organizmów u roślin
i zwierząt

•     wymienia inne niż podane w podręczniku dziedziny biologii

2. Jak poznawać biologię?

•     wskazuje obserwacje

i doświadczenia jako źródła wiedzy biologicznej

•     wymienia źródła wiedzy biologicznej

•     z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie metodą naukową

•     porównuje obserwację
z doświadczeniem jako źródła wiedzy biologicznej

•     korzysta ze źródeł wiedzy wskazanych przez nauczyciela

•     z niewielką pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie metodą naukową

•     na podstawie opisu przeprowadza doświadczenie metodą naukową

•     rozróżnia próbę kontrolną i próbę badawczą

•     opisuje źródła wiedzy biologicznej

•     wymienia cechy dobrego badacza

•     wykazuje zalety metody naukowej

•     samodzielnie przeprowadza doświadczenie metodą naukową

•     posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej
do rozwiązywania wskazanych problemów

•     charakteryzuje cechy dobrego badacza

•     planuje
i przeprowadza doświadczenie metodą naukową

•     krytycznie analizuje informacje pochodzące z różnych źródeł wiedzy biologicznej

•     analizuje swoją postawę w odniesieniu do cech dobrego badacza

3. Obserwacje mikroskopowe

•     z pomocą nauczyciela podaje nazwy części mikroskopu optycznego

•     obserwuje pod mikroskopem preparaty przygotowane przez nauczyciela

•     podaje nazwy wskazanych przez nauczyciela części mikroskopu optycznego

•     z pomocą nauczyciela wykonuje proste preparaty mikroskopowe

•     oblicza powiększenie mikroskopu optycznego

•     samodzielnie opisuje budowę mikroskopu optycznego

•     samodzielnie wykonuje preparaty mikroskopowe

•     z niewielką pomocą nauczyciela nastawia ostrość mikroskopu
i wyszukuje obserwowane elementy

•     charakteryzuje funkcje wskazywanych części mikroskopu optycznego w kolejności tworzenia się obrazu obiektu

•     wykonuje preparaty mikroskopowe, nastawia ostrość mikroskopu, rysuje obraz widziany pod mikroskopem optycznym

•     sprawnie posługuje się mikroskopem optycznym, samodzielnie wykonuje preparaty, rysuje dokładny obraz obiektu obserwowanego pod mikroskopem

•     wskazuje zalety mikroskopu elektronowego*

II. Budowa i czynności życiowe organizmów

4. Składniki chemiczne organizmów

•     wymienia trzy najważniejsze pierwiastki budujące organizm

•     wymienia wodę i sole mineralne jako elementy wchodzące
w skład organizmu

•     wskazuje białka, cukry, tłuszcze i kwasy nukleinowe jako składniki organizmu

•     wymienia sześć najważniejszych pierwiastków budujących organizm

•     wymienia produkty spożywcze, w których występują białka, cukry
i tłuszcze

•     wymienia wszystkie najważniejsze pierwiastki budujące organizm oraz magnez
i wapń

•     wyjaśnia, że woda i sole mineralne są związkami chemicznymi występującymi                             w organizmie

•     wymienia białka, cukry, tłuszcze i kwasy nukleinowe jako składniki organizmu i omawia role dwóch z nich

•     wyjaśnia role wody i soli mineralnych
w organizmie

•     wymienia białka, cukry, tłuszcze i kwasy nukleinowe jako składniki organizmu i omawia ich role

•     wykazuje, że związki chemiczne są zbudowane z kilku pierwiastków

•     omawia funkcje białek, cukrów, tłuszczów i kwasów nukleinowych w organizmie i wskazuje produkty spożywcze, w których one występują

5. Budowa komórki zwierzęcej

•     wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę życia

•     podaje przykłady organizmów jedno-

i wielokomórkowych

•     obserwuje preparat nabłonka przygotowany przez nauczyciela

•     wyjaśnia, dlaczego komórkę nazywamy podstawową jednostką organizmu

•     wymienia organelle komórki zwierzęcej

•     z pomocą nauczyciela wykonuje preparat nabłonka

•     opisuje kształty komórek zwierzęcych

•     opisuje budowę komórki zwierzęcej na podstawie ilustracji

•     z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje preparat nabłonka

•     rozpoznaje na ilustracji elementy budowy komórki zwierzęcej i omawia ich funkcje

•     wykonuje preparat nabłonka

•     rozpoznaje organelle komórki zwierzęcej i rysuje jej obraz mikroskopowy

•     z dowolnego materiału tworzy model komórki, zachowując cechy organelli

•     sprawnie posługuje się mikroskopem

•     samodzielnie wykonuje preparat nabłonka i rysuje dokładny obraz widziany pod mikroskopem,

z zaznaczeniem widocznych elementów komórki

6. Komórka roślinna. Inne rodzaje komórek

•     na podstawie obserwacji preparatów, ilustracji
i schematów wnioskuje
o komórkowej budowie organizmów

•     wymienia elementy budowy komórki roślinnej, zwierzęcej, bakteryjnej
i grzybowej

•     obserwuje pod mikroskopem preparat moczarki kanadyjskiej przygotowany przez nauczyciela

•     pod opieką nauczyciela rysuje obraz obiektu obserwowanego pod mikroskopem

•     podaje przykłady komórki bezjądrowej i jądrowej

•     wymienia funkcje elementów komórki roślinnej, zwierzęcej, bakteryjnej i grzybowej

•     z pomocą nauczyciela wykonuje preparat moczarki kanadyjskiej

•     obserwuje pod mikroskopem organelle wskazane przez nauczyciela

•     wyjaśnia, czym są komórki jądrowe i bezjądrowe oraz podaje ich przykłady

•     samodzielnie wykonuje preparat moczarki kanadyjskiej

•     odróżnia pod mikroskopem elementy budowy komórki

•     wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki

•     z niewielką pomocą nauczyciela rysuje obraz obiektu obserwowanego pod mikroskopem

•     omawia elementy
i funkcje budowy komórki

•     na podstawie ilustracji analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek, wskazuje cechy umożliwiające rozróżnienie komórek

•     samodzielnie wykonuje preparat moczarki kanadyjskiej, rozpoznaje elementy budowy komórki roślinnej i rysuje jej obraz mikroskopowy

•     analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek
i wykazuje ich związek
z pełnionymi funkcjami

•     sprawnie posługuje się mikroskopem, samodzielnie wykonuje preparat nabłonka i rysuje dokładny obraz widziany pod mikroskopem

7. Samożywność

•     wyjaśnia, czym jest odżywianie się

•     wyjaśnia, czym jest samożywność

•     podaje przykłady organizmów samożywnych

•     wskazuje fotosyntezę jako sposób
odżywiania się

•     wskazuje substancje biorące udział w fotosyntezie

i wymienia produkty fotosyntezy

•     z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ dwutlenku węgla na intensywność przebiegu fotosyntezy

•     wymienia czynniki niezbędne do przeprowadzania fotosyntezy

•     wskazuje substraty

i produkty fotosyntezy

•     omawia sposoby wykorzystania przez roślinę produktów fotosyntezy

•     z niewielką pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy

•     wyjaśnia, na czym polega fotosynteza

•     omawia zależność przebiegu fotosyntezy od obecności wody, dwutlenku węgla
i światła

•     schematycznie zapisuje i omawia przebieg fotosyntezy

•     na podstawie opisu przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ dwutlenku węgla

na intensywność fotosyntezy

•     analizuje przystosowanie roślin do przeprowadzania fotosyntezy

•     planuje i samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy

•     na podstawie zdobytej wcześniej wiedzy wskazuje
w różnych warzywach
i owocach materiały zapasowe jako produkty fotosyntezy

8. Cudzożywność

•     wyjaśnia, czym jest cudzożywność

•     podaje przykłady organizmów cudzożywnych

•     wymienia rodzaje cudzożywności

•     krótko opisuje różne sposoby odżywiania się zwierząt

•     wyjaśnia, w jaki sposób wskazany organizm cudzożywny pobiera pokarm

•     omawia wybrane sposoby cudzożywności

•     podaje przykłady organizmów należących
do różnych grup organizmów cudzożywnych

•     charakteryzuje rodzaje cudzożywności występujące u różnych grup organizmów

•     wykazuje przystosowania do pobierania pokarmów występujące u różnych grup organizmów cudzożywnych

•     wyjaśnia znaczenie organizmów odżywiających się martwą substancją organiczną

•     wyjaśnia, na czym polega cudzożywność roślin pasożytniczych
i półpasożytniczych

9. Sposoby oddychania organizmów

•     określa, czym jest oddychanie

•     wymienia sposoby oddychania

•     wskazuje drożdże jako organizmy przeprowadzające fermentację

•     wyróżnia oddychanie tlenowe i fermentację

•     wskazuje organizmy uzyskujące energię
z oddychania tlenowego
i fermentacji

•     wyjaśnia, że produktem fermentacji drożdży jest dwutlenek węgla

•     wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi utlenianie

•     wyjaśnia znaczenie oddychania komórkowego

•     wskazuje różnice w miejscu przebiegu utleniania
i fermentacji w komórce

•     wymienia narządy wymiany gazowej zwierząt lądowych i wodnych

•     omawia doświadczenie wykazujące wydzielanie dwutlenku węgla przez drożdże

•     schematycznie zapisuje przebieg oddychania

•     określa warunki przebiegu oddychania i fermentacji

•     charakteryzuje wymianę gazową u roślin i zwierząt

•     z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykazujące wydzielanie dwutlenku węgla przez drożdże

•     porównuje zapis przebiegu oddychania tlenowego
z zapisem przebiegu fermentacji

•     analizuje związek budowy narządów wymiany gazowej ze środowiskiem życia organizmów

•     samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykazujące wydzielanie dwutlenku węgla przez drożdże

III. Wirusy, bakterie, protisty i grzyby

10. Klasyfikacja organizmów

•     wymienia jednostki klasyfikacji biologicznej

•     wymienia nazwy królestw organizmów

•     wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka

•     podaje definicję gatunku

•     wymienia nazwy królestw i podaje przykłady organizmów należących do danego królestwa

•     wykazuje hierarchiczną strukturę jednostek klasyfikacji biologicznej

•     charakteryzuje wskazane królestwo

•     na podstawie ilustracji przyporządkowuje organizm do królestwa

•     porównuje wcześniejsze i współczesne zasady klasyfikacji organizmów

•     wyjaśnia zasady nadawania nazw gatunkom

•     przedstawia cechy organizmów,
na podstawie których można je zaklasyfikować do danego królestwa

•     uzasadnia konieczność klasyfikacji organizmów

•     porównuje jednostki klasyfikacji zwierząt

z jednostkami klasyfikacji roślin

•     z pomocą nauczyciela korzysta z różnych kluczy do oznaczania organizmów żyjących
w najbliższej okolicy

11. Wirusy i bakterie

•     krótko wyjaśnia, dlaczego wirusy nie są organizmami

•     wymienia miejsca występowania wirusów
i bakterii

•     wymienia formy morfologiczne bakterii

•     omawia różnorodność form morfologicznych bakterii

•     opisuje cechy budowy wirusów
i bakterii

•     wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów

•     podaje przykłady wirusów i bakterii

•     wykazuje, dlaczego wirusy nie są organizmami

•     rozpoznaje formy morfologiczne bakterii widoczne w preparacie mikroskopowym

lub na ilustracji

•     omawia wybrane czynności życiowe bakterii

•     omawia wpływ bakterii na organizm człowieka

•     wskazuje drogi wnikania wirusów i bakterii
do organizmu

•     prezentuje wszystkie czynności życiowe bakterii

•     ocenia znaczenie wirusów i bakterii
w przyrodzie
i dla człowieka

•     przeprowadza doświadczenie
z samodzielnym

otrzymywaniem jogurtu

•     omawia choroby wirusowe
i bakteryjne, wskazuje drogi ich przenoszenia oraz zasady zapobiegania tym chorobom

12. Różnorodność protistów

•     wymienia formy protistów

•     wskazuje miejsca występowania protistów

•     wymienia grupy organizmów należących do protistów

•     z pomocą nauczyciela wyszukuje protisty

w preparacie   obserwowanym
pod mikroskopem

•     wykazuje różnorodność protistów

•     wymienia przedstawicieli poszczególnych grup protistów

•     wymienia czynności życiowe wskazanych grup protistów

•     z niewielką pomocą nauczyciela wyszukuje protisty w preparacie obserwowanym pod mikroskopem

•     charakteryzuje wskazane grupy protistów

•     wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów

•     opisuje czynności życiowe protistów – oddychanie, odżywianie, rozmnażanie się

•     zakłada hodowlę protistów

•     z niewielką pomocą nauczyciela wyszukuje protisty w preparacie obserwowanym pod mikroskopem

•     porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów

•     wymienia choroby wywoływane przez protisty

•     zakłada hodowlę protistów, rozpoznaje protisty pod mikroskopem, rysuje

i z pomocą nauczyciela opisuje budowę protistów

•     wskazuje zagrożenia epidemiologiczne chorobami wywoływanymi przez protisty

•     wskazuje drogi zakażenia chorobami wywoływanymi przez protisty oraz zasady zapobiegania tym chorobom

•     zakłada hodowlę protistów, wyszukuje protisty

w obrazie mikroskopowym, rysuje i opisuje budowę protistów

13. Budowa

i różnorodność grzybów. Porosty

•     wymienia środowiska życia grzybów i porostów

•     podaje przykłady grzybów i porostów

•     na podstawie okazu naturalnego lub ilustracji opisuje budowę grzybów

•     wymienia sposoby rozmnażania się grzybów

•     rozpoznaje porosty wśród innych organizmów

•     wymienia cechy pozwalające zaklasyfikować organizm do grzybów

•     omawia wskazaną czynność życiową grzybów

•     podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i dla człowieka

•     wykazuje znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka

•     analizuje różnorodność budowy grzybów

•     wyjaśnia sposoby oddychania i odżywiania się grzybów

•     wykazuje, że porosty są zbudowane z grzybni i glonu

•     określa znaczenie poszczególnych komponentów w budowie plechy porostu

•     rozpoznaje różne formy morfologiczne porostów i podaje ich nazwy

•     opisuje czynności życiowe grzybów – odżywianie, oddychanie i rozmnażanie się

•     analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie
i dla człowieka

•     proponuje sposób
badania czystości powietrza na podstawie informacji o wrażliwości porostów
na zanieczyszczenia

•     wyjaśnia, dlaczego porosty określa się mianem organizmów pionierskich

IV. Tkanki i organy roślinne

14. Tkanki roślinne

•     wyjaśnia, czym jest tkanka

•     wymienia podstawowe rodzaje tkanek roślinnych

•     z pomocą nauczyciela rozpoznaje na ilustracji tkanki roślinne

•     określa najważniejsze funkcje wskazanych tkanek roślinnych

•     opisuje rozmieszczenie wskazanych tkanek

w organizmie roślinnym

•     rozpoznaje na ilustracji rodzaje tkanek roślinnych

•     wskazuje cechy adaptacyjne tkanek roślinnych
do pełnienia określonych funkcji

•     na podstawie opisu rozpoznaje wskazane tkanki roślinne

•     z pomocą nauczyciela rozpoznaje rodzaje tkanek roślinnych obserwowanych pod mikroskopem

•     rozpoznaje rodzaje tkanek roślinnych obserwowanych pod mikroskopem

•     przyporządkowuje tkanki do organów i wskazuje na hierarchiczną budowę organizmu roślinnego

•     analizuje związek między budową a funkcją poszczególnych tkanek roślinnych, wykazuje przystosowania tkanek
do pełnionych funkcji

15. Korzeń – organ podziemny rośliny

•     wymienia podstawowe funkcje korzenia

•     rozpoznaje systemy korzeniowe

•     rozpoznaje na ilustracjach modyfikacje korzeni

•     omawia budowę zewnętrzną korzenia
i jego podział

na poszczególne strefy

•     wykazuje związek modyfikacji korzenia

z adaptacją do środowiska zajmowanego przez roślinę

•     opisuje przyrost korzenia
na długość

•     wykorzystuje wiedzę
o tkankach do wyjaśnienia sposobu pobierania wody przez roślinę

•     na podstawie ilustracji lub materiału roślinnego klasyfikuje przekształcone korzenie

•     projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia w górę rośliny

IV. Tkanki i organy roślinne

16. Pęd. Budowa

i funkcje łodygi

•     wymienia nazwy elementów budowy zewnętrznej pędu

•     wymienia funkcje łodygi

•     wyjaśnia różnicę między pędem a łodygą

•     wskazuje części łodygi roślin zielnych

•     omawia funkcje poszczególnych elementów pędu

•     na okazie roślinnym
lub ilustracji wskazuje
i omawia części łodygi

•     na podstawie okazu roślinnego żywego, zielnikowego lub ilustracji wykazuje modyfikacje łodygi ze względu na środowisko, w którym żyje roślina

•     wykorzystuje wiedzę
o tkankach do wyjaśniania budowy i funkcji łodygi

17. Liść – wytwórnia pokarmu

•     wymienia funkcje liści

•     rozpoznaje elementy budowy liścia

•     rozpoznaje liście pojedyncze i liście złożone

•     na materiale zielnikowym lub ilustracji wykazuje związek budowy liścia

z pełnionymi przez niego funkcjami

•     na podstawie materiału zielnikowego lub ilustracji rozpoznaje różne modyfikacje liści

•     rozróżnia typy ulistnienia łodygi

•     analizuje modyfikacje liści ze względu na środowisko zajmowane przez roślinę

•     wykorzystuje wiedzę
o tkankach do wyjaśniania budowy i funkcji liści

V. Różnorodność roślin

18. Mchy

•     na podstawie ilustracji
lub żywych okazów rozpoznaje mchy wśród innych roślin

•     wymienia miejsca występowania mchów

•     podaje nazwy elementów budowy mchów

•     z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykazujące zdolność wchłaniania wody przez mchy

•     na podstawie ilustracji
lub żywych okazów rozpoznaje elementy budowy mchów

i wyjaśnia ich funkcje

•     analizuje cykl rozwojowy mchów

•     omawia znaczenie mchów w przyrodzie i dla człowieka

•     z niewielką pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykazujące zdolność wchłaniania wody przez mchy

•     wyjaśnia, dlaczego mchy uważane są za najprostsze rośliny lądowe

•     według opisu przeprowadza doświadczenie wykazujące zdolność wchłaniania wody przez mchy

•     samodzielnie planuje
i przeprowadza

doświadczenie wykazujące zdolność wchłaniania wody przez mchy

•     na podstawie informacji

o budowie mchów wykazuje ich rolę w przyrodzie

20. Nagonasienne

•     wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych

•     na podstawie ilustracji lub żywych okazów rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin

•     wyjaśnia funkcje kwiatów i nasion

•     omawia budowę rośliny nagonasiennej
na przykładzie sosny

•     analizuje cykl rozwojowy sosny

•     wymienia przystosowania roślin nagonasiennych

do warunków życia

•     wykazuje przystosowania roślin nagonasiennych

do środowiska

•     omawia znaczenie roślin nagonasiennych
w przyrodzie i dla człowieka

•     rozpoznaje rodzime gatunki roślin nagonasiennych

•     określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka

21. Okrytonasienne

•     wymienia miejsca występowania roślin okrytonasiennych

•     na podstawie ilustracji lub żywych okazów rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin

•     na ilustracji lub żywym okazie rozpoznaje organy roślinne
i wymienia ich funkcje

•     na podstawie ilustracji, żywego lub zielnikowego okazu roślinnego wykazuje różnorodność form roślin okrytonasiennych

•     podaje nazwy elementów budowy kwiatu odróżnia kwiat
od kwiatostanu

•     omawia funkcje poszczególnych elementów kwiatu

•     rozpoznaje formy roślin okrytonasiennych

•     wymienia sposoby zapylania kwiatów

•     omawia cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych

•     wyjaśnia, dlaczego kwiatostany ułatwiają zapylanie

•     wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania

22. Rozprzestrzenianie się roślin okrytonasiennych

•     wymienia rodzaje owoców

•     przedstawia sposoby rozprzestrzeniania się owoców

•     wymienia elementy łodyg służące do rozmnażania wegetatywnego

•     na podstawie ilustracji
lub żywych okazów omawia budowę owoców

•     wymienia rodzaje owoców

•     wymienia etapy kiełkowania nasion

•     rozpoznaje fragmenty pędów służące

do rozmnażania wegetatywnego

•     wykazuje zmiany zachodzące w kwiecie po zapyleniu

•     określa rolę owocni

w klasyfikacji owoców

•     wyjaśnia funkcje poszczególnych elementów nasienia

•     rozpoznaje na pędzie fragmenty, które mogą posłużyć do rozmnażania wegetatywnego

•     wykazuje adaptacje budowy owoców
do sposobów ich rozprzestrzeniania się

•     na podstawie ilustracji
lub okazu naturalnego omawia budowę nasion

•     zakłada hodowlę roślin
za pomocą rozmnażania wegetatywnego

•     wyjaśnia wpływ różnych czynników na kiełkowanie nasion

•     planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wody na kiełkowanie nasion

•     zakłada hodowlę roślin
za pomocą rozmnażania wegetatywnego

i obserwuje ją

23. Znaczenie

i przegląd roślin okrytonasiennych

•     wymienia znaczenie roślin okrytonasiennych
w przyrodzie

•     z pomocą nauczyciela korzysta z klucza
do oznaczania organizmów żyjących w najbliższej okolicy

•     podaje przykłady znaczenia roślin okrytonasiennych

dla człowieka

•     z niewielką pomocą nauczyciela korzysta
z klucza do oznaczania organizmów żyjących
w najbliższej okolicy

•     ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych

w przyrodzie

•     rozpoznaje na ilustracji pięć gatunków roślin okrytonasiennych występujących w Polsce

•     korzysta z prostego klucza
do oznaczania organizmów żyjących w najbliższej okolicy

•     ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych

dla człowieka

•     rozpoznaje na ilustracji dziesięć gatunków roślin okrytonasiennych występujących w Polsce

•     sprawnie korzysta z prostego klucza do oznaczania organizmów żyjących
w najbliższej okolicy

•     rozpoznaje na ilustracjach dwanaście gatunków roślin okrytonasiennych występujących w Polsce

•     na dowolnych przykładach wykazuje różnorodność roślin okrytonasiennych
i ich znaczenie żywego okazu